Galeria Sztuki Współczesnej BWA

Jonasz Stern (1904–1988) malarz, grafik i rysownik, legendarny artysta. Założyciel pierwszej Grupy Krakowskiej w latach 30 dwudziestego wieku i jej powojennej kontynuacji. Uczeń i profesor krakowskiej ASP.

Urodził się w Kałuszu w 1904 roku w niezamożnej żydowskiej rodzinie. Już we wczesnej młodości związał się ruchem komunistycznym. Założona przezeń ze studentami krakowskiej akademii Grupa Krakowska łączyła programowo lewicowość polityczną z antyakademickim, awangardowym eksperymentem w sztuce. Nieliczne zachowane dzieła artysty z tego okresu to nawiązania do ekspresjonistycznej figuracji, do kubistycznych i innych poszukiwań pierwszej awangardy.

Najbardziej dramatyczne losy przeżył w czasie drugiej wojny światowej. Po jej zakończeniu jego sztuce powracają reminiscencje wojennych przeżyć. Tworzy wówczas cykle grafik na temat getta we Lwowie. W tych mistrzowskich drzeworytach odtwarza niczym w historycznym reportażu sceny z życia codziennego mieszkańców getta. Z końcem lat pięćdziesiątych maluje obrazy abstrakcyjne i odkrywa dla siebie malarstwo materii. Przełomowym obrazem staje się „Dół” z 1964 roku, nawiązujący do traumy przeżytego rozstrzelania. W następnych latach rozpoczyna montowanie obrazów z użyciem rybich ości, kości zwierzęcych, skór węgorzy i innych organicznych materii oraz pomiętych tkanin, zamykanych w przeszklonych gablotach. W 1968 roku po kolejnym upokorzeniu otwartym antysemityzmem, tworzy własny nagrobek w formie macewy. Nade wszystko w tych montażach, które sam nazywał kolażami jest wyraz filozoficznej zadumy. Malarz mówił o swojej pracy: „Posługuję się formami natury, które ukształtowała ewolucja. Kości to miliony lat ewolucji, w nich jest zawarty wymiar czasu. Wymiar czasu przez to przemawia – to jest jedna sprawa, a druga to jest to, że ja ocalam wszystkie te formy od zniszczenia i przedłużam ich byt w formie obrazu”.

Dzieła Jonasza Sterna znajdują poczesne miejsce w kolekcji Grzegorza Schmidta, który postrzega twórczość tego artysty w sposób szczególny: „Jonasz zmagał się z obrazowaniem swojej traumy wykazując przy tym głęboką akceptację dla ambiwalencji istoty człowieka. Dzięki temu szlachetnie uniknął chęci odwetu, choć miałby do tego prawo jak nikt. »Wszyscy jesteśmy kanibalami« – przenikliwie stwierdza tytułem jednej ze swoich prac. W jego, znanych mi, wypowiedziach dźwięczy echo żydowskiej mądrości, że dobro jest bardzo bliskie złu. Na co dzień mamy z tym problem przez skłonność do biegunowych podziałów. Paradoksalnie Jonasz, całe życie zmagający się ze swoim dramatycznym doświadczeniem, nie wskazywał winowajców i oprawców, rozumiejąc, że tacy po prostu jesteśmy – tkwi w nas pierwiastek zła. Był przeczulony na przemoc i okrucieństwo”.

Na wystawie pokazane są trzy rodziny dzieł Jonasza Sterna: Teka „Semperit” nawiązująca do strajku z lat trzydziestych, drzeworyty z lwowskiego getta oraz monotypie i akwarele z lat pięćdziesiątych. Całość dopełnia obraz z 1983 roku – swoisty „księżyc zasypany, rzekłby kto, odpadkami wymarłych organizmów”- jak pisał, także o tym obrazie, przyjaciel artysty Artur Sandauer.

Wystawę wybranych dzieł Jonasza Sterna prezentujemy w 80 rocznicę Powstania w warszawskim getcie, 35. rocznicę jego śmierci oraz 90. rocznicę zaistnienia pierwszej Grupy Krakowskiej.

Kurator Jan Trzupek

Wernisaż wystawy odbędzie się 31 marca 2023 roku o godz. 18:00.
Wystawa potrwa do 7 maja br.